Kto przynosi prezenty na Boże Narodzenie? Tradycje w Polsce i na świecie
Wizerunek Świętego Mikołaja jako siwego staruszka z brodą, rozdającego prezenty w okresie świąt, stał się popularny na świecie stosunkowo niedawno, głównie dzięki amerykańskiej popkulturze. Jednak w wielu krajach wciąż żywe są lokalne tradycje. Jakie postaci przynoszą prezenty dzieciom w różnych zakątkach świata?
Z tego artykułu dowiesz się:
Święty Mikołaj czy Santa Clausa?
Według średniowiecznej tradycji święty Mikołaj był biskupem Miry, miasta leżącego na terenie dzisiejszej Turcji, które w IV wieku należało do Cesarstwa Rzymskiego. Był znany jako człowiek głęboko pobożny, który wyrzekł się światowych przyjemności i wykazywał niezwykłą wrażliwość na potrzeby innych. Legenda przypisuje mu wiele cudownych czynów, takich jak uratowanie niewinnie skazanych żołnierzy cesarskich, pomoc ubogiemu sąsiadowi w uniknięciu sprzedaży córek oraz uspokojenie burzy morskiej. Kult świętego Mikołaja zaczął się rozwijać w Bizancjum w XI wieku, gdzie spisano pierwsze hagiografie, a z czasem rozprzestrzenił się na cały chrześcijański świat. Jego postać stała się tak ważna, że nawet w kalendarzu protestanckim, mimo zniesienia kultu świętych, 6 grudnia pozostał Dniem Mikołaja.
Podczas soboru watykańskiego II Kościół Katolicki zrezygnował z oficjalnego kultu niektórych świętych, których istnienia nie można było potwierdzić historycznie. Wspomnienie świętego Mikołaja 6 grudnia zostało pozostawione do decyzji lokalnych wspólnot kościelnych.
Sprawdź także: Kiedy rozebrać choinkę? Tradycje w Polsce i na świecie
Skąd się wziął Santa Claus?
Święty Mikołaj był czczony jako święty pomagający wiernym w potrzebie. Niektóre legendy szczególnie zwracały uwagę na to, że anonimowo obdarowywał potrzebujących. Na tej bazie w niektórych krajach zaczęto dawać dzieciom niewielkie upominki w dniu jego wspomnienia – 6 grudnia. Ten zwyczaj miał się dość dobrze zwłaszcza w Holandii. Tu nazywano Mikołaja Sinter Klaas. Holenderskie korzenie ma nowojorski Santa Claus, który został uwieczniony w książce Washingtona Irvinga „Historia Nowego Jorku” z 1809 roku. Tym razem święty zyskał wymiar bajkowy. Według pisarza latał bowiem na pegazie.
Dopiero w połowie XIX wieku pojawił się pomysł zaprzężenia mikołajowych sań w renifery. Zyskał też wiele cech skandynawskiego Julnissego, który wedle tradycji daje dzieciom prezenty na Boże Narodzenie oraz angielskiej personifikacji świąt, istoty nazywanej Father Christmas (Ojca Boże Narodzenie), rozpowszechnionego już w XV wieku. W latach 30-tych XX wieku obraz potężnego, siwego Santa Clausa mieszkającego w Laponii wykreowała Coca-Cola. Tak narodził się obraz Świętego Mikołaja, który jest najbardziej znany do dziś. Reklamy znanego napoju oraz liczne amerykańskie filmy świąteczne popularyzują go na całym świecie. Mimo to w wielu krajach kultywuje się starsze tradycje.
Kto przynosi prezenty w północnej i zachodniej Europie?
W Skandynawii prezenty dzieciom przynoszą tomte w Szwecji i nisse w Norwegii. Te postacie z nordyckiego folkloru bardziej przypominają nasze krasnoludki niż wizerunek Mikołaja znany z amerykańskich filmów. W Szwecji konkurencją dla Mikołaja jest także święta Łucja, której dzień, przypadający 13 grudnia, jest obchodzony bardzo uroczyście. Ona również rozdaje dzieciom podarunki.
W Anglii i części Francji prezenty tradycyjnie przynosił Duch Świąt, znany jako Ojciec Boże Narodzenie (Père Noël we Francji, Father Christmas w Anglii). Postać ta, choć znana już w XV wieku, nabrała popularności w wiktoriańskiej Anglii, kiedy zaczęto przypisywać jej rolę obdarowywania dzieci. W literaturze starszą wersję tej postaci znajdziemy w „Opowieści wigilijnej” Karola Dickensa, a nowszą w „Lwie, czarownicy i starej szafie” C.S. Lewisa.
W Danii odpowiednikiem świętego Mikołaja jest Julemand, który zdobył popularność po II wojnie światowej. Wcześniej prezenty, podobnie jak w Norwegii, przynosił Nisse.
W Niemczech, Czechach oraz na Śląsku rolę darczyńcy często pełni Dzieciątko Jezus, przynosząc prezenty w czasie Bożego Narodzenia.
Sprawdź także: Jak zrobić gwiazdę z papieru na święta? Poradnik krok po kroku
Prezenty w południowej Europie i Ameryce Łacińskiej
W południowej Europie podtrzymuje się tradycję, w której prezenty przynoszą dopiero Trzej Królowie, a raczej Królowie-Magowie (Reyes Magos). Dzieci muszą na nie czekać aż do 6 stycznia.
Włoskie maluchy również dostają prezenty 6 stycznia, ale przynosi je wróżka o imieniu Befana. Legenda głosi, że spóźniła się ona na spotkanie z Dzieciątkiem Jezus i dlatego teraz zostawia prezenty wszystkim dzieciom. Befana ma wszystkie cechy klasycznej czarownicy – jest staruszką z zakrzywionym nosem i lata na miotle. Jej imię wywodzi się prawdopodobnie od przekręconego greckiego słowa „epifania” (objawienie). Możliwe, że zwyczaj przedstawiania żeńskiej postaci rozdającej prezenty na święta sięga jeszcze tradycji starożytnego Rzymu. Niektórzy łączą ją z rzymską boginią nowego roku – Strenuą. W części landów niemieckich odpowiedniczką Befany jest Frau Berta, prawdopodobnie też przejęta z tradycji rzymskiej.
Kraje Ameryki Łacińskiej przejęły zwyczaje świąteczne razem z kulturą kolonialną i wiarą katolicką ze Starego Kontynentu. Przede wszystkim od Hiszpanii i Portugalii. Prezenty przynosi tu święty Mikołaj (zwany też Viejito Pascuero albo Papa Noel), Dzieciątko Jezus lub Królowie-Magowie.
Świąteczne tradycje prawosławne
W kościele prawosławnym święty Mikołaj, biskup Miry, jest bardzo czczony, a jego historyczność nigdy nie została zakwestionowana, w przeciwieństwie do niektórych krajów katolickich. Jednak w tradycji prawosławnej Mikołaj nie jest postrzegany jako typowy „dawca prezentów”. W Rosji tę rolę pełni Dziadek Mróz, znany w Polsce głównie z czasów ZSRR. Jego tradycja sięga jednak XIX wieku, kiedy to przekształcono pierwotny wizerunek Dziadka Mroza – groźnej personifikacji zimy i mrozu związanego ze słowiańskimi mitami – w postać przypominającą holenderskiego Sinterklaasa. Dziadek Mróz otrzymał także towarzyszkę – Śnieżynkę, która w zależności od opowieści bywa jego wnuczką lub córką.
Dziadek Mróz stał się popularny w wielu krajach dawnego Związku Radzieckiego i Imperium Rosyjskiego. Jego obecność można znaleźć zarówno w Azerbejdżanie, jak i w Północnej Macedonii, gdzie również roznosi prezenty.
W tradycji ortodoksyjnego kościoła greckiego prezenty przynosi dzieciom święty Bazyli. W odróżnieniu od typowych świątecznych zwyczajów, wręcza je nie w Wigilię ani w poranek Bożego Narodzenia, lecz w Nowy Rok, 1 stycznia.
Kto przynosi prezenty w Polsce?
W Polsce największą popularnością cieszy się święty Mikołaj. W niektórych bardziej tradycyjnych domach kładzie się nacisk na to, że jego pierwowzór był biskupem. Wiele dzieci wierzy jednak w Mikołaja spopularyzowanego przez filmy amerykańskie.
Mimo to zachowały się też pewne starsze tradycje. Obdarowywać prezentami może Dzieciątko Jezus, Gwiazdor - postać wywodząca się z tradycji kolędników, chodzących po wsiach w przebraniu. W części Polski i Czech pomocnikiem Mikołaja może być też Anioł.
Jak widać, tradycja przynoszenia prezentów w okresie świątecznym jest bardzo zróżnicowana. Kultura amerykańska przenika do nas za pośrednictwem filmów, reklam i promocji świątecznych w marketach. Mimo to wiele krajów ceni sobie lokalną tradycję i stara się ją podtrzymać.
Sprawdź także: Jak ubrać choinkę zgodnie z aktualnymi trendami? Poznaj inspiracje!